Tag: architektura

LAMUS

ZNACZENIE: Budynek gospodarczy, murowany lub drewniany, ulokowany niedaleko dworu lub chałupy.

UŻYCIE: W lamusie przechowywano zboże, żywność czy sprzęt. Lamus był rodzajem składziku, stąd jego znaczenie przenośne (‚przejść do lamusa’), będące synonimem rupieciarni, składowiska staroci. Lamus jest w mowie potocznej synonimem frajera, nieudacznika.

PRZYKŁAD: Laptopy powoli przechodzą do lamusa na rzecz netbooków i tabletów, a ten lamus właśnie kupił sobie taki wielki i ciężki komputer.

ETYMOLOGIA: niem. Lehmhaus – gliniany dom.

KWINKUNKS

ZNACZENIE: Szyk pięciu elementów (np. roślin, filarów, kropek) ułożonych na czterech wierzchołkach kwadratu oraz w jego środku.

UŻYCIE: Ten charakterystyczny wzór geometryczny spotyka się na kartach i kościach do gry, ale także w układzie drzew w sadzie. W grafice komputerowej wzór kwinkunksa służy jako narzędzie do wygładzania krawędzi obiektów – próbki elementów obrazu pobrane w układających się we wzór kwinkunksa pięciu sąsiadujących ze sobą punktach służą do określania parametrów piksela.

PRZYKŁAD: Określenie kwinkunks stosuje się także w astrologii – oznacza ono 5/12 kąta pełnego, czyli kąt 150°.

ETYMOLOGIA: łac. quincunx – pięć dwunastych, nazwa rzymskiej monety.

DYLETANT

ZNACZENIE: Osoba amatorsko interesująca się jakąś dziedziną sztuki lub nauki.

UŻYCIE: Dyletant to osoba, która zajmuje się jakąś dziedziną bez odpowiedniego przygotowania, np. w postaci studiów, przez co traktuje temat zbyt powierzchownie. Inne określenie dyletanta to laik. Dyletant często jest określeniem o zabarwieniu negatywnym, jednak może też mieć wydźwięk neutralny – gdy ktoś mówi np. sam o sobie i swojej wiedzy z lekkim przymrużeniem oka.

PRZYKŁAD: Mimo że jestem w tematach architektonicznych kompletnym dyletantem, ogromną frajdę sprawia mi zwiedzanie gotyckich kościołów – nie do końca wiem jednak nawet, w jakim okresie powstawały.

ETYMOLOGIA: wł. dilettare – lubować się.

RZYGACZ

ZNACZENIE: Ozdobne, wystające zakończenie rynny dachowej.

UŻYCIE: Inna nazwa rzygacza to gargulec. Rzygacz to element architektoniczny, którego zadaniem było odprowadzanie wody deszczowej z dala od ściany tak, by nie powstawały zacieki. Szczególnie fantazyjne rzygacze powstawały w okresie gotyckim – przybierały formę twarzy, smoków, zwierząt, potworów czy demonów.

PRZYKŁAD: Pomysł na weekendową wycieczkę? Śladami pięknych rzygaczy!

ETYMOLOGIA: Określenie pochodzi od nieparlamentarnego czasownika „rzygać” – wylewająca się z pysków zwierząt, demonów etc. deszczowa woda może faktycznie kojarzyć się właśnie z rzyganiem; fr. gargouille – znaczenie jak wyżej.

EKLEKTYCZNY

ZNACZENIE: Będący wynikiem łączenia stylów, elementów charakterystycznych dla różnych epok i kierunków artystycznych.

UŻYCIE: Przymiotnik ten może odnosić się nie tylko do sztuki, ale także filozofii (łączenie doktryn), badań naukowych (łączenie teorii), budowli architektonicznych (łączenie stylów) czy dzieł literackich (łączenie gatunków). Wynik takich połączeń rzadko daje spójny efekt, najczęściej eklektyczne dzieła charakteryzują się brakiem oryginalności i powtarzalnością.

PRZYKŁAD: Mimo że dzieła eklektyczne rzadko kiedy wnoszą do twórczości coś nowego, to jednak szczególnie w architekturze, jest kilka budowli, które charakteryzują się eklektyczną oryginalnością. Przykładami mogą być Statua Wolności w Nowym Jorku i Wieża Eiffela w Paryżu.

ETYMOLOGIA: gr. eklektikos – wybierający.

AZULEJO

ZNACZENIE: Wymawiane [asuleho]; dekoracyjny kafelek ceramiczny, malowany na rożne kolory.

UŻYCIE: Azulejos są szczególnie popularne w Portugalii oraz Hiszpanii. Do Europy z kolei zostały przywiezione przez Maurów. Te bogato zdobione mozaiki często pokrywają całe podłogi i ściany budynków, będąc nie tylko dekoracją, ale też praktycznym, bo odpornym na wilgoć, elementem wykończenia wnętrz i elewacji. Azulejos mogą reprezentować kształty abstrakcyjne, ale też tworzyć większą całość – np. przedstawiać scenę rodzajową, w której każdy kafelek jest innym elementem „obrazu”.

PRZYKŁAD: Iberyjskie azulejos zdobią niejeden hiszpański i portugalski budynek, ale prawdziwą mozaikową perłę można podziwiać w Meksyku. Tamtejszy XVIII-wieczny budynek w centrum miasta ma trzy ściany od góry do dołu pokryte ręcznie malowanymi płytkami. Szkoda tylko, że żeby go podziwiać, trzeba lecieć aż 12 godzin.

ETYMOLOGIA: Etymologia słowa nie jest jasna. Z jednej strony wywodzona jest z arabskiego azzelij – mały gładki kamień, z drugiej, od hiszpańskiego i portugalskiego azul – niebieski, jako że motywy zdobnicze na kafelkach często przybierały właśnie ten kolor.

PERYPATETYK

ZNACZENIE: Żartobliwe określenie osoby lubiącej się przechadzać podczas rozmowy lub rozmyślań.

UŻYCIE: Przymiotnik od słowa perypatetyk to perypatetyczny lub perypatetycki.

PRZYKŁAD: Następnym razem, gdy kolega z biurka obok będzie narzekać, że rozpraszasz go przemierzając pokój wszerz i wzdłuż rozmawiając przez telefon, powiedz: „wybacz, ale perypatetyzm nie pozwala mi inaczej”. Duża szansa, że nie wiedząc o czym mówisz, zamilknie.

ETYMOLOGIA: Współczesne znaczenie słowa perypatetyk pochodzi od określania tym mianem uczniów Arystotelesa oraz kontynuatorów i zwolenników jego filozofii. Nazywano ich  tak z dwóch, równie prawdopodobnych, powodów. 1. Greckie określenie peripatoi (perystaza) określa rząd lub kilka rzędów kolumn połączonych belkowaniem, otaczających budowle antyczne. Właśnie w cieniu peryzstazy, wokół świątyni Apollina Likejosa, spotykali się Arystoteles i jego uczniowie. 2. Arystoteles słynął z zamiłowania do przechadzania się podczas swoich wykładów (gr. peripatetikos – przechadzający się). Nie ma powodów, by nie zakładać, że etymologia słowa jest wypadkową obu powyższych wytłumaczeń.

KARIATYDA

ZNACZENIE: Podpora architektoniczna najczęściej w formie postaci kobiecej. Pełni rolę kolumny, filaru lub pilastra (częściowo wtopionego w ścianę filaru) i podtrzymuje belkowanie, balkon, etc.

UŻYCIE: Ta forma architektoniczna jest szczególnie charakterystyczna dla porządku jońskiego. Męskim odpowiednikiem kariatydy jest atlant.

PRZYKŁAD: Projektujący budynek austriackiego parlamentu najwidoczniej byli pod wpływem architektury starożytnej – wejście zdobią kariatydy podtrzymujące niewielki balkon.

ETYMOLOGIA: gr. Karyátides – dziewczęta ze wsi Karyai. Karyai była lakońską wsią na Półwyspie Peloponeskim. W wojnie z Persami wieś wspierała nieprzyjaciela (źródła są sprzeczne co do tego, po której stronie opowiadała się wieś Karyai, podaję za „Słownikiem wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych” W. Kopalińskiego), za co została później zniszczona. Zamieszkujących ją mężczyzn zabito, a kobiety sprzedano w niewolę, skazując na dźwiganie belkowania.