Tag: językowe

AKRONIM

ZNACZENIE: Wyraz utworzony z pierwszych liter lub zgłosek innych wyrazów, inaczej skrótowiec (błędnie: skrót).

UŻYCIE: Najpopularniejsza klasyfikacja dzieli akronimy na: literowe, w którym litery wymawiane są osobno, np. PZU [pe-zet-u], RP [er-pe]; głoskowe – wymawiane jako suma głosek, np. NATO [nato], ZUS [zus]; grupowe – wymawiane jako suma połączonych głosek, np. Polfa (Polska Farmacja), Pafawag (Państwowa Fabryka Wagonów); oraz mieszane, będące kombinacją skrótowców wymienionych powyżej, np. CPLiA (Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego) – [cepelia]. Zasada mówi, że jeśli akronim można odmienić, należy to zrobić z łącznikiem, np. koło GUS-u, wyniki OBOP-u. Wyjątek stanowią akronimy kończące się na „t” i „ł” – zapisuje się je małymi literami oraz pomija łącznik, np. LOT – w Locie; pomija się łącznik także wówczas, gdy akronim ma charakter rzeczownika i kończy się małą literą, np. Polmos – wódka Polmosu. Błędem jest używanie apostrofu w miejscu łącznika.

PRZYKŁAD: Słyszałam w TVP, że na dachu budynku PKO wylądowało UFO. Nie uwierzyłam, ale gdy informacja została potwierdzona przez BBC, wsiadłam do WKD i pojechałam zobaczyć czy to prawda.

ETYMOLOGIA: gr. akros – krańcowy, najwyższy, najbardziej zewnętrzny.

PEROROWAĆ

ZNACZENIE: Inaczej: uroczyście przemawiać.

UŻYCIE: Czasownik w swoim znaczeniu podstawowym jest używany znacznie rzadziej, niż w znaczeniu potocznym, będąc synonimem nudzenia, mówienia zbyt rozwlekłego lub napominania.

PRZYKŁAD: Czy on już może przestać perorować? Przyszliśmy tu, by wspólnie się bawić, a nie w detalach wysłuchiwać co też on robił przez ostatnie 10 lat.

ETYMOLOGIA: łac. perorare – konkludować, mówić na końcu, wykładać.

HAIKU

ZNACZENIE: Krótka forma poetycka stworzona w Japonii w XVII w. przez Matsuo Basho.

UŻYCIE: Haiku składa się z 17 sylab. W oryginale, po japońsku, haiku pisane jest w linii ciągłej, natomiast w tłumaczeniach stosowany jest podział na 3 linijki, po 5, 7 i 5 sylab. Nieodzownymi elementami klasycznego haiku są kigo – słowo odnoszące się do pory roku lub dnia oraz kire – podział wiersza na dwie, w pewnym stopniu niezależne części. Autorzy piszący haiku w języku innym niż japońskim stosują czasem nieco zmodyfikowane metrum, wynikające z charakterystyki danego języka. Haiku ma swoje korzenie w filozofii zen – jest rodzajem sztuki, która opiera się na paradoksie, subtelności i minimalizmie.

PRZYKŁAD:
huk fajerwerków
głuchoniema para
miga życzenia

Autor: Rafał Zabratyński

zapada zmierzch –
kropla na końcu sopla
znieruchomiała

Autor: Janusz Guzik

ETYMOLOGIA: jap. haiku – znaczenie jak wyżej.

ERYSTYKA

ZNACZENIE: Sztuka prowadzenia sporów i dyskusji.

UŻYCIE: Erystyka rozwinęła się w starożytnej Grecji, natomiast w czasach nowożytnych spopularyzował ją Schopenhauer w swojej rozprawce „Erystyka, czyli szuka prowadzenia sporów”. Celem erystyki nie jest dojście do prawdy, a jedynie zwycięstwo w dyskusji. Dochodzi się do niego poprzez umiejętne stosowanie różnorodnych chwytów erystycznych (Schopenhauer wymienia ich 38, m.in. uogólnienie, zadanie wielu pytań naraz, wyprowadzenie oponenta z równowagi etc.). Do dziś w różnego rodzaju negocjacjach stosujemy metody erystyczne mające na celu przekonanie oponenta do naszych warunków, celów etc.

PRZYKŁAD: Tymi, którzy świadomie lub nie, najczęściej stosują chwyty erystyczne są politycy. Nierzadko używają argumentu ad hominem, starając się obalić argument przeciwnika, atakując nie to co mówi, ale jaką jest osobą: „Skoro X zdradza swoją żonę, z pewnością proponowana przez niego poprawka do ustawy o dofinansowaniu drobnych przedsiębiorców jest zła i zagraża dobru społecznemu”. Bezpodstawne? Ale często skuteczne.

ETYMOLOGIA: gr. eris – kłótnia, spór, walka; imię bogini niezgody.

AFRONT

ZNACZENIE: Inaczej zniewaga, ubliżenie, „policzek”.

UŻYCIE: Afront można komuś zrobić, celowo lub niechcący, a ten, którego afront spotkał, musi go znieść – z podniesioną głową lub odpłacając pięknym, za nadobne (staropolskie określenie na rzecz pełną powabu).

PRZYKŁAD: Gdy na wczorajszej imprezie moja żona zaczęła wszem i wobec opowiadać o tym, jakim kiepskim tancerzem jestem, nie wiedziałem gdzie schować się ze wstydu. Za taki afront spotkać ją musi kara – więcej mnie na parkiecie nie zobaczy.

ETYMOLOGIA: fr. affront – znaczenie jak wyżej.

RYM CZĘSTOCHOWSKI

ZNACZENIE: Banalny, nieudolny rym, który obnaża niski kunszt autora.

UŻYCIE: Rymy częstochowskie to rymy przesadnie proste, oklepane, tak powszechne w wielu niskiej klasy wierszach i piosenkach. Najczęściej na rymy częstochowskie składają się wyrazy będące tą samą częścią mowy: „ciekły jej łzy, gdy dawał jej bzy, czuła się jak gdyby czytał jej sny” albo „ponieważ kłamała, życie mu złamała, a on głupio wierzył, że Anna go kochała”. Problemem rymów częstochowskich jest subiektywność ich klasyfikacji – to co dla jednego będzie trąciło banałem, inny uzna za poetycki majstersztyk. O gustach się jednak nie dyskutuje.

PRZYKŁAD:
„Czymś zwyczajnym się zachłysnęli
I do dziś nie ochłonęli
Nowe sytuacje, przypadki i dziwne zdarzeń sploty
Dały im temat na pierwsze strony
Piszą o czymś szalenie normalnym
Ale wymyślają jak uczynić to antyintelektualnym
Czymś uchwytnym,
i poczytnym
Dziennikarze się rozpisali
Swoje komentarze na portalach dali
Ośmieszają,
Hipokryzję popierają”
Tak pisze Isabel Marcinkiewicz. Rymy częstochowskie? A może poezja zupełnie przyzwoita? Oceńcie sami.

ETYMOLOGIA: Częstochowa, jako miejsce kultu religijnego, była jednocześnie ośrodkiem folkloru – stragany z pamiątkami, domorośli kaznodzieje, a także samozwańczy poeci, którzy na bieżąco tworzyli banalne pieśni i modlitwy. Nie silili się oni na elokwencję i posługiwali najprostszymi, oklepanymi rymami – stąd właśnie określenie „rym częstochowski”.

PARAROTACYZM

ZNACZENIE: Wada wymowy polegająca na zastępowaniu głoski „r” inną głoską, np. l (ryba – lyba), ł (radość – ładość), j (rower – jower).

UŻYCIE: Jedną z najbardziej znanych postaci cierpiących na pararotacyzm był prześladowca Królika Bugsa, Elmer Fudd. Wymieniał on r na ł, stąd jego znane zdania brzmią: „Od tełaz intełesuje mnie wyłącznie łowienie łybek”, albo flagowe, po angielsku: „Be vewy vewy quiet, I’m hunting wabbits”. Postać Elmera Fudda i jego wada wymowy stały się tak popularne, że Google, w swoich opcjach językowych, umożliwia ustawienie wyszukiwarki właśnie na język Elmera. W ten sposób zamiast przycisku „Google Search” mamy „Google Seawch”.

PRZYKŁAD: W podstawówce dziecięce złośliwości przybierają najróżniejsze formy: schowanie worka ze strojem na wf, napisanie na plecach kredą „wariat”; specjalizacją naszej klasy było proszenie kolegi z pararotacyzmem o wymawianie najróżniejszych wyrazów zawierających „r”, numerem jeden na naszej liście był „łabałbał”.

ETYMOLOGIA: śr.gr. rhotakidzein – nadużywać lub źle używać litery r (gr. rho).

VERTE

ZNACZENIE: Słowo umieszczane na dole strony oznaczające, że czytelnik powinien odwrócić kartkę.

UŻYCIE: Napis verte stosuje się, by upewnić się, że osoba czytająca notatki, ulotkę, etc. nie przeoczy tekstu, który znajduje się na odwrocie strony. Umieszcza się go przede wszystkim, gdy tekst na pierwszej stronie kończy się w sposób, który niekoniecznie sugeruje jego kontynuację.

PRZYKŁAD: Obawiam się, że moje 3- z egzaminu wynika stąd, że nie napisałam „verte” i wykładowca nie przeczytał dalszego ciągu odpowiedzi.

ETYMOLOGIA: łac. verte – znaczenie jak wyżej.

PLEONAZM

ZNACZENIE: Wyrażenie składające się z dwóch lub więcej wyrazów oznaczających to samo lub prawie to samo.

UŻYCIE: Pleonazm jest typem błędu logiczno-językowego, potocznie znanego jako „masło maślane”. Charakteryzuje się używaniem w jednym wyrażeniu wyrazów, które mają to samo znaczenie, np. cofać się do tyłu (inaczej niż do tyłu się nie da), okres czasu (okres dotyczy przedziału czasowego, czas jest okresem), prezent gratis (trudno nazwać prezentem coś, za co trzeba zapłacić), etc. Teoretycznie za pleonazmy można też uznać niektóre skrótowce (np. numer NIP, płyta CD), jednak dodawanie pleonastycznego rzeczownika (numer, płyta) na początku skrótowca znacznie ułatwia jego odmianę przez przypadki i nie jest uznawane za błąd.

PRZYKŁAD: W miesiącu lipcu, dwóch bliźniaków idąc do akwenu wodnego, skręciło w bok, by dalej kontynuować swoją wycieczkę.

ETYMOLOGIA: gr. pleonasmos – nadmiar.

LAPSUS

ZNACZENIE: Błąd popełniony przez roztargnienie.

UŻYCIE: Lapsus może dotyczyć błędnego zapisu, słownictwa czy figla, jaki spłatała nam pamięć. Lapsus linguae [czyt. lingwe] – to inaczej przejęzyczenie, lapsus calami – pomyłka w pisaniu, a lapsus memoriae [czyt. memorie] – błąd pamięci. Lapsus pojawia się również w psychoanalizie freudowskiej, określając uzewnętrznienie niespełnionych, podświadomych potrzeb.

PRZYKŁAD: Tyle razy słyszałam, że komuś krew broczyła, że niedługo sama zacznę popełniać ten semantyczny lapsus i mówić tak, gdy ktoś broczy krwią.

ETYMOLOGIA: łac. lapsus – poślizgnięcie, błąd.