Tag: kultura

KALOS KAGATHOS

ZNACZENIE: Wymawiane „kalos kagatos”; ideał arystokratycznego wychowania w starożytnej Grecji. Spolszczona wersja to „kalokagatia”.

UŻYCIE: Starogrecki arystokratyczny ideał kalos kagathos, czyli tego, co dobre i piękne, silnie wiązał moralny i estetyczny wymiar zachowań. Osoba odznaczająca się kalos kagathos łączyła w sobie odwagę, etyczne postępowanie i elegancki/piękny wygląd.  Termin ten został spopularyzowany przez grecką arystokrację, która właśnie w ten sposób samą siebie określała. Arystokraci cechowali się nie tylko moralnością, określoną przez męstwo i honor, ale także eleganckim zachowaniem.

PRZYKŁAD: Jak pisze badacz kultury europejskiej W. Jaeger: „Grecki kalos kagathos nosi na sobie równie wyraźne ślady swego arystokratycznego pochodzenia, jak angielski dżentelmen. Pierwotnie oba te określenia odnosiły się do idealnego przedstawiciela warstwy wyższej typu rycerskiego; (…) wraz z upływem czasu, stawał się on, przynajmniej w teorii, (…) powszechnie obowiązującym wzorem”.

ETYMOLOGIA: gr. kalos – piękny, agathos – dobry.

EKSPIACJA

ZNACZENIE: Pokuta, okupienie winy.

UŻYCIE: Ekspiacja dotyczy przede wszystkim poziomu religijnego. To działanie dążące do przywrócenia jedności z Bogiem, która z powodu popełnienia grzechu została naruszona.

PRZYKŁAD: Ci, którzy najpilniej powinni dokonać ekspiacji to irlandzcy księża, którym udowodniono skłonności pedofilskie i molestowanie dzieci. Mimo że huczą o nich media na wszystkich kontynentach, oni wydają się ignorować sprawę i zamiast odejść, kurczowo trzymają się stanowisk.

ETYMOLOGIA: łac. expiare – odpokutować, oczyścić.

PERYPATETYK

ZNACZENIE: Żartobliwe określenie osoby lubiącej się przechadzać podczas rozmowy lub rozmyślań.

UŻYCIE: Przymiotnik od słowa perypatetyk to perypatetyczny lub perypatetycki.

PRZYKŁAD: Następnym razem, gdy kolega z biurka obok będzie narzekać, że rozpraszasz go przemierzając pokój wszerz i wzdłuż rozmawiając przez telefon, powiedz: „wybacz, ale perypatetyzm nie pozwala mi inaczej”. Duża szansa, że nie wiedząc o czym mówisz, zamilknie.

ETYMOLOGIA: Współczesne znaczenie słowa perypatetyk pochodzi od określania tym mianem uczniów Arystotelesa oraz kontynuatorów i zwolenników jego filozofii. Nazywano ich  tak z dwóch, równie prawdopodobnych, powodów. 1. Greckie określenie peripatoi (perystaza) określa rząd lub kilka rzędów kolumn połączonych belkowaniem, otaczających budowle antyczne. Właśnie w cieniu peryzstazy, wokół świątyni Apollina Likejosa, spotykali się Arystoteles i jego uczniowie. 2. Arystoteles słynął z zamiłowania do przechadzania się podczas swoich wykładów (gr. peripatetikos – przechadzający się). Nie ma powodów, by nie zakładać, że etymologia słowa jest wypadkową obu powyższych wytłumaczeń.

ŚW. PATRYK

ZNACZENIE: Patron Irlandii, którego święto obchodzone jest na całym świecie 17 marca (prawdopodobny dzień jego śmierci). Ku czci św. Patryka pije się tego dnia niezliczone litry piwa.

UŻYCIE: Biskup Patryk żył na przełomie IV i V w. i jest uznawany za tego, który uczynił Irlandię krajem katolickim. Św. Patrykowi przypisywane jest też używanie trójlistnej koniczyny (shamrock) do tłumaczenia idei Trójcy Świętej. Koniczyna do dziś jest symbolem kraju.

PRZYKŁAD: W tegoroczny dzień św. Patryka Irlandczycy promują kraj w nietypowy sposób: na zielono (kolor-symbol Irlandii) podświetlone będą The London Eye, Opera w Sydney, Empire State Building w Nowym Jorku i Wieża CN w Toronto.

ETYMOLOGIA: łac. patricius – szlachecki, szlachetnie urodzony; imieniny Patryka obchodzone są 17 marca.

VERTE

ZNACZENIE: Słowo umieszczane na dole strony oznaczające, że czytelnik powinien odwrócić kartkę.

UŻYCIE: Napis verte stosuje się, by upewnić się, że osoba czytająca notatki, ulotkę, etc. nie przeoczy tekstu, który znajduje się na odwrocie strony. Umieszcza się go przede wszystkim, gdy tekst na pierwszej stronie kończy się w sposób, który niekoniecznie sugeruje jego kontynuację.

PRZYKŁAD: Obawiam się, że moje 3- z egzaminu wynika stąd, że nie napisałam „verte” i wykładowca nie przeczytał dalszego ciągu odpowiedzi.

ETYMOLOGIA: łac. verte – znaczenie jak wyżej.

FOYER

ZNACZENIE: Wymawiane „fuaje” (akcent na „e”); korytarz lub przestronne pomieszczenie w teatrze, operze, sali koncertowej, etc., gdzie publiczność gromadzi się podczas antraktów (przerw).

UŻYCIE: Foyer wykorzystywane jest także do spotkań po spektaklu, np. z okazji poczęstunku po premierze. Często we foyer umiejscowiony jest bufet, a także prezentowane są wystawy –  umilające widzom czas w przerwie między aktami przedstawienia.

PRZYKŁAD: Podczas dziesięciominutowego antraktu wybór jest trudny: albo ustawić się w kolejce do toalety albo do bufetu we foyer – na dwie rzeczy nie starczy czasu.

ETYMOLOGIA: łac. focus – palenisko, ognisko domowe.

ASPAZJA

ZNACZENIE: Synonim kobiety inteligentnej i urodziwej. Historycznie, Aspazja była mieszkanką Miletu (V w.p.n.e.), drugą żoną Peryklesa.

UŻYCIE: Żyjąca w Starożytności Aspazja, najpierw kochanka, a później żona i muza Peryklesa, słynęła z inteligencji, wykształcenia i urody. W opinii niektórych badaczy, to ona nauczyła Peryklesa sztuki retoryki. Jej dom opisywany był jako „intelektualne centrum Aten”, a bywał w nim sam Sokrates. Aspazja, z racji swojej urody i wykształcenia, oprócz podziwu, wzbudzała też zazdrość, stąd często określana była jako kurtyzana. Imieniny Aspazji obchodzone są 2 stycznia.

PRZYKŁAD: Z okazji Dnia Kobiet życzę wszystkim czytającym „Słowo dnia” paniom, by jak najczęściej określano je per „Aspazja”. I sobie życzę tego również:).

ETYMOLOGIA: Imię żeńskie pochodzenia greckiego wywodzące się od słowa aspazomai – serdecznie witana, serdecznie przyjmowana.

KIDULT

ZNACZENIE: Wymawiane „kidalt”; osoba dorosła, która z wyboru, w niektórych aspektach życia, zachowuje się niedojrzale.

UŻYCIE: Kidult to osoba dorosła, która chcąc przedłużyć beztroskie życie dziecka/nastolatka, wzbrania się przed dostosowaniem do wszystkich wymogów „dorosłego życia”. Niedojrzałość może dotyczyć wyglądu (t-shirty z rysunkami z kreskówek, kolorowe skarpety), postawy (niechęć do zaciągnięcia kredytu lub posiadania dzieci) czy zainteresowań (granie na Play Station, kolekcjonowanie przedmiotów z wizerunkiem Hello Kitty). Kidult nie jest synonimem osoby nieodpowiedzialnej – rozczochrany, kolorowo ubrany trzydziestolatek, może być prężnie działającym biznesmenem, a niechcący zaciągnąć kredytu, może robić karierę w inżynierii genetycznej.

PRZYKŁAD: Znalazłam sklep, w którym mogę kupić wszystko czego mi trzeba: koszulka z rysunkiem E.T., różowa narzuta z pluszu i cała masa komiksów; do tego bardzo sympatyczny sprzedawca – trzydziestolatek, w sportowej bluzie z demobilu, z dredami do pasa. Tylko nazwę mogli wymyślić mniej oczywistą niż „Świat kidultów”.

ETYMOLOGIA: ang. kid – dziecko + adult – dorosły.

R.S.V.P.

ZNACZENIE: Skrót umieszczany na zaproszeniach, oznaczający prośbę o odpowiedź.

UŻYCIE: Zasady etykiety wymagają, by na zaproszenie z powyższym skrótem odpowiedzieć telefonicznie lub pisemnie, wskazanej do tego w zaproszeniu osobie, najpóźniej w ciągu 24 godzin lub do dnia podanego na zaproszeniu. Odniesienie się do zaproszenia świadczy o kulturze adresata – organizujący przyjęcie, konferencję, etc. dowie się dzięki odpowiedzi ile osób będzie obecnych i tym samym pozwoli mu to na optymalną organizację wydarzenia (ustawienie stolików, liczba krzeseł, zamówienie cateringu, etc.), a także uchroni przed poniesieniem zbędnych kosztów. Na zaproszeniu może być także napis en cas d’empechement, oznaczający prośbę o odpowiedź tylko w przypadku rezygnacji ze skorzystania z zaproszenia.

PRZYKŁAD: Wysłałam zaproszenie na imprezę urodzinową, wpisałam „RSVP”, a i tak połowa osób nie dała znać czy planuje przyjść. Ale nie ma tego złego – jak się zjawią, tym lepsza zabawa, jak nie – więcej tortu dla nas!

ETYMOLOGIA: Skrót francuskiego zdania repondez s’il vous plait – „proszę odpowiedzieć”.

KARAT

ZNACZENIE: 1. Jubilerska jednostka masy równa 0,2 g (200 mg). 2. Jednostka czystości złota.

UŻYCIE: 1. Karat służy do określania masy kamieni szlachetnych i pereł. Najczęstszym spotykanym użyciem jest określanie wielkości diamentów. Przykładowo, diament ćwierćkaratowy (cięty według szlifu brylantowego), ma średnicę około 4,1 mm, a jednokaratowy – 6,5 mm. 2. Karat określa także zawartość złota w stopie. Jeden karat to 1/24 zawartości wagowej złota, stąd też złoto 24-karatowe to czyste złoto. Obliczeń dokonuje się według wzoru: X = 24 x Mg/Mm, gdzie X – określenie „karatowości” stopu, Mg – masa złota w stopie, Mm – masa stopu.

PRZYKŁAD: 1. i 2. Widziałaś pierścionek jaki dostała Magda? 24-karatowe złoto, dwukaratowy diament, brylantowy szlif… Mam wrażenie, że jej narzeczony będzie go spłacać do emerytury!

ETYMOLOGIA: gr. keration – ziarno chleba świętojańskiego (karoby). Stosowane je w starożytności jako odważnik w handlu kamieniami szlachetnymi, ponieważ wierzono (jak się współcześnie okazało – mylnie), że ziarna karoby mają wszystkie dokładnie taką samą wagę, równą 0,2 g.