Tag: polityka

DEZAWUOWAĆ

ZNACZENIE: Pomniejszać czyjeś zasługi lub wartość czegoś; dyskredytować.

UŻYCIE: Czasownik dezawuować oznacza także nie uznawanie czyjegoś prawa do reprezentowania innej osoby, wycofanie aprobaty i zakwestionowanie prawa danej osoby do występowania w imieniu kogoś lub czegoś. Czasownik powinno wymawiać się [dezawuować], nie: [dezawułować].

PRZYKŁAD: Nauczyciel, na zarzuty naśmiewania się z dyrektora i dezawuowania jego osoby, odpowiedział, że jest człowiekiem o ogromnym poczuciu humory i zawsze żartuje opowiadając o ludziach z pracy. Pewnie na „dywaniku” szefa będzie już mniej radosny.

ETYMOLOGIA: fr. desavouer – znaczenie jak wyżej.

KONSTYTUOWAĆ

ZNACZENIE: Inaczej tworzyć, organizować, kształtować.

UŻYCIE: Za czasów ostatniego króla Polski, Stanisława Augusta Poniatowskiego, 3 maja 1791 r. ukonstytuowano pierwszą w Europie (drugą na świecie – po USA) konstytucję – konstytucję Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej najważniejszymi postanowieniami było zniesienie liberum veto i wprowadzenie trójpodziału władzy, a celem, zapoczątkowanie rządów prawdziwie nowoczesnych i demokratycznych. Jej głównymi autorami byli Ignacy Potocki, Hugo Kołłątaj, Stanisław Małachowski i Stanisław Staszic. Konstytucja 3 Maja obowiązywała tylko przez rok – do czasu obalenia jej przez konfederację targowicką.

PRZYKŁAD: W poniedziałek Polska obchodzi święto państwowe upamiętniające uchwalenie Konstytucji 3 Maja (dlatego też następne Słowo dnia we wtorek!). Na świecie w tym dniu miały miejsce także inne ważne wydarzenia: w 1494 r. Kolumb odkrył Jamajkę, w 1937 r. Margaret Mitchell zdobyła nagrodę Pulitzera za „Przeminęło z wiatrem”, a w 1947 r. w Japonii weszła w życie tamtejsza nowa, powojenna konstytucja.

ETYMOLOGIA: fr. constituer – ustanowić.

PRECEDENCJA

ZNACZENIE: Zasady protokołu dyplomatycznego określające pierwszeństwo osób podczas oficjalnych spotkań władz państwowych.

UŻYCIE: Precedencja ustala kolejność witania, zajmowania miejsc, przemawiania, składania podpisów etc. osób sprawujące oficjalne funkcje państwowe i dyplomatyczne. Każdy kraj stosuje własny protokół dyplomatyczny, dopasowany do faktycznej lub zwyczajowej rangi osób – stąd w Polsce najważniejszą osobą będzie prezydent, przed marszałkiem senatu, marszałkiem sejmu i premierem; we Francji z kolei najważniejszy jest również prezydent, natomiast bezpośrednio po nim wymieniany jest premier, a dopiero później przewodniczący senatu i zgromadzenia narodowego.  W przypadku ustalania precedencji dyplomatów, brana jest pod uwagę długość sprawowania przez nich urzędu na terytorium danego kraju. Aby uniknąć ewentualnych napięć, stosuje się dokładność nie tylko co do daty, ale nawet godziny objęcia stanowiska.

PRZYKŁAD: Ustalenie prawidłowej precedencji to nie lada łamigłówka. Mało kto będzie jednak pamiętać o ewentualnych niedociągnięciach przy usadzaniu, jeśli popełniony zostanie błąd znacznie większego kalibru: kilka lat temu przebywającemu w Rzymie prezydentowi Słowacji zagrano hymn Słowenii – cóż, Włosi nigdy nie grzeszyli zorganizowaniem.

ETYMOLOGIA: fr. precedent – poprzedzający.

KAKOTOPIA

ZNACZENIE: Przeciwieństwo utopii; inaczej dystopia.

UŻYCIE: W kakotopii, w przeciwieństwie do założeń utopijnych, stosunki społeczne opierają się na czynieniu zła. Władza jest w rękach dyktatora i często zmierza w kierunku totalitaryzmu.

PRZYKŁAD: Przykładem kakotopii jest społeczeństwo przedstawione w „Roku 1984” George’a Orwella czy w „Metropolis” Fritza Langa. Bardziej współczesnym przykładem jest „Bladerunner” Ridleya Scotta i „Matrix” braci Wachowskich.

ETYMOLOGIA: gr. kakos – zły. Pierwsze użycie określenia kakotopia przypisuje się Johnowi Stuardowi Millowi. W 1868 r. przemawiał on w brytyjskim Parlamencie, nazywając kakotopią propozycje dotyczące polityki własności ziemskiej w podległej Brytyjczykom Irlandii. Słowa jakie wypowiedział brzmią: „to zapewne zbyt pochlebne nazywać ich propozycję utopią, raczej należy ją określić jako dystopię lub kakotopię. W powszechnym znaczeniu słowa, utopia to stan zbyt pozytywny, by być możliwym do zrealizowania, ale to co oni popierają, to stan zbyt negatywny, by pozwolić na wprowadzenie go w życie”.

ZELANT

ZNACZENIE: Fanatyczny zwolennik idei lub religii.

UŻYCIE: Określenie zelant jest także synonimem konserwatysty. Modyfikacją słowa zelant jest zelota.

PRZYKŁAD: Zelanci, bez względu na to w co wierzą, przerażają mnie swoim fanatyzmem – praktycznie niemożliwa jest z nimi merytoryczna dyskusja. Są jak bezwolne maszynki, które nie poświęcają nawet chwili refleksji temu, co ktoś napakował im do głowy.

ETYMOLOGIA: późn.łac. zelantis – gorliwy. Zeloci („gorliwcy”) byli ugrupowaniem polityczno-religijnym w Palestynie w I w.n.e., walczącym z dominacją Rzymian. Uważali, że zwyciężenie nad okupantem przyśpieszy nadejście Mesjasza. Największą rolę odegrali w wojnie żydowskiej 66-73 n.e., która jednak zakończyła się dla Żydów klęską. Za najbardziej brutalny odłam zelotów uważani byli sykariusze – ze względu na metody działania, przez niektórych uznawani są za pierwszą na świecie organizację terrorystyczną.

SZAHIDKA

ZNACZENIE: Inaczej „czarna wdowa”; kobieta-samobójczyni używająca do działań terrorystycznych tzw. pasa shahida (pełny ładunków wybuchowych pas lub kamizelka, które zamachowiec sam detonuje w momencie ataku).

UŻYCIE: Określenie shahidki najczęściej używane jest w stosunku do kobiet zaangażowanych w działania separatystów czeczeńskich. Drugie ich określenie – czarne wdowy – odnosi się do faktu, że najczęściej szahidkami są Czeczenki, które w wojnie z Rosją straciły mężów. Szahiki biorą czynny udział w działaniach terrorystycznych – były obecne podczas masakry w moskiewskim teatrze (2002 r.), są winne śmierci dzieci w szkole w Biesłanie (2004 r.), przypisuje się im także spowodowanie katastrof samolotowych (2004 r.).

PRZYKŁAD: Głównymi podejrzanymi o wczorajsze zamachy w moskiewskim metrze są czeczeńscy separatyści, a konkretnie – dwie szahidki. Można zrozumieć ich chęć zemsty na Rosjanach, jednak zabijanie 39 niewinnych osób to nie walka o wolność, a zwyczajny terroryzm.

ETYMOLOGIA: arab. sahid – świadek, męczennik.

MAKIAWELICZNY

ZNACZENIE: Charakteryzujący się cynizmem, brakiem skrupułów i założeniem, że „cel uświęca środki”.

UŻYCIE: Przymiotnik pochodzi od nazwy doktryny politycznej – makiawelizmu – głoszącej, że najwyższym celem w polityce jest racja stanu. Dopuszczalne jest w związku z tym stosowanie podstępu, oszustwa czy przemocy. Makiawelizm to także określenie stosowane w psychologii – postawa makiaweliczna charakteryzuje się brakiem uczuć wyższych, manipulowaniem innymi w celu osiągnięcia zysków, nieufnością i brakiem liczenia się z potrzebami innych.

PRZYKŁAD: Nikt nie docenił makiawelicznego charakteru prezesa – gdy tylko zorientował się, że firma nie ma szans wyjścia z długów, zwolnił wszystkich bez słowa wyjaśnienia.

ETYMOLOGIA: Nazwa pochodzi od nazwiska włoskiego prawnika, historyka i pisarza politycznego Niccolo Machiavelliego (1469-1527), który opisał zasady makiawelizmu w traktacie „Książę” (1532 r.). W 1559 r. pisma Machiavelliego znalazły się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych.